Khamphase ya YBB kwa Mahikeng e alositse baalogi ba ntlha ba Aforika ba lenaneothuto la Batšhelara ya Ditsamaiso tsa Kitso ya Setso (Bachelor in Indigenous Knowledge Systems [BIKS])   Ba ntlha bano ba ba 12 ba ne ba le karolo ya moletlo wa kalogo wa letlhafula.

 

Botlhokwa jwa kalogo eno bo ne jwa bontshiwa ke go nna gone ga baeng ba ba tlhomologileng go tswa kwa ditlamong tse di farologaneng ba ba kgatlhegelang ditsamaiso tsa kitso ya setso.

 

Dingwe tsa tsone ke Lefapha la Bosetšhaba la Saense le Thekenoloji  (Department of Science and Technology [DST]), Lefapha la Setso la Porofense ya Bokone Bophirima, Diatshe le Merero ya Ngwao, Khansele ya Saense le ya Intaseteri ya Patlisiso, SANBio/NEPAD, Ntlo ya Baeteledipele ba Setso, Ofisi ya Moporemia ya Bokone Bophirima, Mokgatlho wa Bosetšhaba wa Patlisiso, batho ba ba nang le kitso ya setso le baithuti ka rona go tswa kwa diyunibesiting tse dingwe.

 

Go tlhoma lenaneothuto la dirutwa tse dintsi tsa mefuta e e farologaneng

Go ya ka Ngaka George Sedupane, motlhatlheledi kwa Senthareng ya Ditsamaiso tsa Kitso ya Setso (IKS) mo khamphaseng, lenaneothuto la BIKS le ne la tlhomiwa morago ga motlotlo o moleele le go o direla dithulaganyo fa gare ga YBB le baamegi ba konokono ba IKS. Dingwe tsa tsone e ne e le diyunibesiti tsa Limpopo le Venda, Ofisi ya bosetšhaba ya Ditsamaiso tsa Kitso ya Setso tsa DST le Balaodi ba Aforikaborwa ba Dithutego (South African Qualifications Authority [SAQA]).

 

Ka ntlha ya mofuta wa IKS, kharikhulamo ya BIKS e ne ya tlhamiwa gore e nne lenaneothuto la dirutwa tse dintsi tsa mefuta e e farologaneng tse di tshwanetseng go rutwa kwa setheong sa thuto le dimmojulu tse di tlhophilweng tsa temothuo ya setso, pholo, diatshe, saense le thekenoloji.

 

Thuto eno ya maemo a bo 8 ya dingwaga di le nne ya NQF e ne ya simololwa ka 2013 mme ya tsenelwa ke setlhopha sa ntlha sa baithuti go tswa dikarolong tsotlhe tsa Aforikaborwa.

 

E na le tlhotlheletso e e maatla

Lebaka la go bo go tlhomilwe lenaneothuto la BIKS e ne e le ka ntlha ya go bo go lemogilwe gore kitso ya selegae ya Seaforika e na le tlhotlheletso e seng fela mo kgolong ya ikonomi, mme gape mo go gagamaleleng maemo a a kwa godimo a kitso ya lefatshe lotlhe ya ikonomi," go ne ga bolela jalo Mop Simeon Materechera, tlhogo ya Senthara ya IKS ya YBB.

 

Seabe sa kitso ya setso malebana le tlhabololo e e kgonang go itsetsepela e lemogilwe ke lefatshe lotlhe, a rialo, mme e tsamaisana le pholisi ya bosetšhaba ya IKS (2004) le Molaotlhomo wa IKS (2016).k

 

"Lenaneothuto la BIKS le lejwa e le tsela e e siameng ya go tokafatsa tsela ya go anela dikgang, go tlhatlhelela baithuti mo go direng gore thuto e ikemele ka nosi, e seng kwa ditheong tsa thutogodimo fela, mme gape le mo kharikhulamong ya sekolo," Simeon o bolela jalo.

 

Boikaelelo jwa lenaanethuto la dikirii ya BIKS ke go tswakanya IKS le ditsamaiso tsa kitso tsa Yuropa go tswakanya ditso. Boikaelelo jwa yone ke go direla ditsela tsa tharabololo ya mathata tsa Seaforika leinakgwebo le melaometheo ya yone jaaka tsela ya botshelo le go tlhomolola ditsela tsa mekgwa e e siameng tsa setso tsa Seaforika. Mekgele e mengwe ke ya go buelela mekgwa e e siameng ya IKS ya ikonomi mo gare ga baagi, go dirisa IKS jaaka tsela ya go tlhama tsela ya go itshedisa e e lekalekaneng, e e solofetsang le go tsenyeletsa IKS mo tsamaisong ya semmuso ya thuto.

 

Go dira go feta ka fa go lebeletsweng ka gone

"Ka go akanyetsa dikgwetlho tse di amanang le go tsenyelediwa ga lenaneothuto le le ntšha la akatemi kwa setheong sa thutogodimo, lenaneothuto la BIKS le fitlheletse boikaelelo jwa lone e bile le dirile go feta ka fa re neng re lebeletse ka gone," Simeon o bolela jalo.

 

Ga jaanong jaana go na le baithuti ba BIKS ba le 38 ba ba ikwadisitseng mme 60% ya setlhopha sa kwa tshimologong sa baithuti se weditse dikirii ya sone. Ga jaanong jaana ba le 12 ba baalogi ba ikwadiseditse Masetase ya Ditsamaiso tsa Kitso ya Setso (MIKS), o bolela jalo. "YBB e itumelela thata thuso ya madi e e dirwang ka dibasari tsa baithuti go tswa kwa lefapheng la Saense le Thekenoloji le la Diatshe le Setso."

 

Ga jaanong jaana Senthara ya IKS e na le baithuti ba le robongwe ba PhD le ba le 18 ba Masetase ba ba dirang patlisiso ka dilo di tshwana le bolepadinaledi jwa setso, tiro ya bosetšhaba ya go alafa diphologolo, pholo ka tsa tsalo, diatshe le moetlo wa setso, go ithuta ka dimmetale le tiriso ya tsone, kamano fa gare ga mmetshe le setso, temothuo ya setso,  diatshe  tsa setso le ngwao, thuto ya setso ka dikgono tsa botshelo, motlakase o o fetlhiwang le tikologo le thuso-namolo.